Margaretha Hardenberg, vrouw van Adriaan Geerts Wildervank, viel op een hete zomerdag tijdens een wandeling op de heide in slaap. Toen zij wakker werd zag zij tot haar schrik dat een adder zich om haar arm kronkelde. Omdat zij elk ogenblik de dodelijke beet verwachtte, legde ze in doodsangst de belofte af om op die plaats een kerk te laten bouwen, indien ze gespaard bleef. Het reptiel gleed vervolgens van haar arm en verdween in de heide. In 1659 werd begonnen met de bouw van de Nederlands Hervormde kerk.
Het oorspronkelijke gezamenlijke kerspelzegel, dat de twee dorpen Veendam en Wildervank in 1657 kregen, herinnert aan deze legende.
Veendam ende Wildervanck 1657Krachtens ordonnantie van Burgemeesteren en Raad der stad Groningen werden in het Oldambt de meeste verzegelingen betreffende koop, verkoop, huwelijksvoorwaarden, testamenten enz. gepasseerd voor de predikanten, bijgestaan door twee kerkvoogden.
Toen de nieuwe nederzetting omvangrijker begon te worden, ontstond de behoefte om de bovengenoemde akten in eigen omgeving te kunnen passeren. De reismogelijkheden naar Meeden en Zuidbroek waren ook niet altijd even gunstig. Waarschijnlijk op aandringen van de predikanten, die aan het opmaken van deze akten een bijverdienste hadden, ging er een verzoekschrift naar Groningen. Als gevolg daarvan namen Burgemeesteren en Raad de volgende resolutie:
“30 October 1657. Gelesen ende geëxamineert zijnde de remonstrance der veengenooten van Veendam en Wildervank, daarbij dezelve versoucken, dat haar preedicant en kerckvoogden het recht van segelen ingevolge de andere Oldambster predicanten gunstelick moge worden toegestaan. Tot sulcken fine overleggende seecker project van een nieuw caspelssegul, in sich vervatende een arm met een adder, olijftack ende lelie verciert. Hebben de heeren Borgemesters ende Raedt de remonstranten geaccordeert om voorseyde segul van nu voortaen voor hun carspelssegul te gebruycke, sullende hetselve van gelijcke kracht en waerde worden gehouden als alle andere Oldambster carspelen segulen “.
Zoals uit het hovenstaande blijkt, moet de adder worden afgebeeld met de kop naar de tak gekeerd en niet, zoals vaak voorkomt, in tegenovergestelde richting. In dit laatste geval wordt, overeenkomstig de sage, de vrouw (en arm) bedreigt en niet de palmtak.
De officiële naam van het kerspel “Veendam ende Wildervanck”, werd als randschrift op het verleende zegel aangebracht. De naam van dochterplaats Veendam, in gebruik genomen in 1655, kreeg dus reeds twee jaren na zijn ontstaan de voorrang boven de naam van de moederplaats Wildervank, waarvan de naam al in 1649 werd vermeld.
De kolonie groeide; er werd een scheiding gemaakt tussen beide plaatsen en sinds 25 oktober 1687 was de predikant van Wildervank, evenals die van Veendam, zelfstandig als verzegelaar werkzaam. Wildervank werd ten onrechte als een afscheiding beschouwd en kreeg een eigen zegel. Veendam behield het oude. De Veendammers hebben daarmee wel een bijnaam gekregen van de Wildervanksters: “woap’ndaivm” oftewel “wapendieven”.
De kerkelijke gemeenten werden blijkens het doopboek van Veendam tussen 20 februari en 3 maart 1702 gescheiden, waarbij de Wildervankster gemeente eveneens als dochtergemeente werd aangemerkt.
Sinds de zelfstandigheid in 1687 had eerst het kerspel en later de gemeente Wildervank gebruik gemaakt van een zegel met daarop een afbeelding van de plaatselijke kerk.
In 1889 begon de toenmalige burgemeester Eelse Alles Kingma met de aanvraag van een wapen. Hij raadpleegde J.A. Feith, rijksarchivaris in Groningen en afstammeling van Adriaan Geerts Wildervanck.
Om de kerk uit het zegel te gebruiken leek niet geschikt, “aangezien er al zoveel wapens met een kerk waren”. Feith stelde voor om Adriaan Geerts Wildervanck op te nemen in het wapen, afgebeeld als vervener. Als voorbeeld nam hij het schilderij van Jacobus Mancadan, waarop Wildervanck voorkwam. De burgemeester vond het een goed idee en liet hem een ontwerp maken. De Hoge Raad van Adel vond het logischer om de persoon als schildhouder af te beelden, en zo werd in 1890 het wapen verleend:
De Minister van Justitie,
Gezien het Koninklijk besluit van den acht en twintigsten Juni des jaars 1800 negentig, nummer negen en dertig;
verklaart:dat daarbij aan de gemeente Wildervank, provincie Groningen, is verleend het wapen hieronder in zijn kleuren
en metalen omschreven en getekend, zijnde: in zilver een stapel turven van sabel op een terras van sinopel; als schildhouder
ter rechterzijde een persoon met het gelaat, de handen en het ondergedeelte der beenen van natuurlijke kleur,
gekleed in wambuis, broek, hoed en schoenen van sabel, met de rechterhand steunende op eene verveners-
spade van zilver, met steel van bruine kleur en met de linkerhand het schild vasthoudende, – het
geheel omgeven door het randschrift: “Gemeentebestuur van Wildervank”.’s Gravenhage, den tienden Juli 1800 negentig,
De Minister voornoemd,
Ruijs van Beerenbroek
Het originele ontwerp van J.A. Feith
Het uiteindelijke ontwerp met de veengraver als schildhouder.De burgerlijke gemeente Veendam bedient zich van een wapen, dat zijn figuren heeft ontleend
aan het oude kerspelzegel:
Van wege den Koning.
De Minister van Justitie,Gelet op het Koninklijk besluit van den 20 Februarij 1816, N: 69 en van den 3 Januarij 1818 N: 91,
in verband met het besluit van den Souvereinen Vorst van den 24 December 1814, N: 32,
Bevestigt ten behoeve van de gemeente Veendam ( provincie Groningen.)
het wapen hieronder in zijne kleuren en metalen omschreven en
geteekend; zijnde een schild van lazuur, beladen met eene arm en hand van natuurlijke kleur komende
uit eene wolk en vasthoudende eene olijftak van sinopel, waaruit komt eene adder
van natuurlijke kleur, gaande over den arm, boven den arm eene lelie van goud,
alles omgeven van het randschrift: Gemeente Veendam
( provincie Groningen.)Gedaan in ’s Gravenhage, den 30 Januarij 1872.
de Minister van Justitie
J.A. Jolles
Bronnen:
- Pathuis, A., Groninger volksalmanak 1941
- Gemeente Veendam