Ontstaan van het kerkgebouw
Margaretha Hardenberg, vrouw van Adriaan Geerts Wildervank, viel op een hete zomerdag tijdens een wandeling op de heide in slaap. Toen zij wakker werd zag zij tot haar schrik dat een adder zich om haar arm kronkelde. Omdat zij elk ogenblik de dodelijke beet verwachtte, legde ze in doodsangst de belofte af om op die plaats een kerk te laten bouwen, indien ze gespaard bleef. Het reptiel gleed vervolgens van haar arm en verdween in de heide. In 1659 werd begonnen met de bouw van de Nederlands Hervormde kerk.
Het oorspronkelijke gezamenlijke kerspelzegel, dat de twee dorpen Veendam en Wildervank in 1657 kregen, herinnert aan deze legende: een wolk, waaruit een arm tevoorschijn kwam, met in de hand enkele olijftakken en om de arm een adder. Boven de arm een lelie.
n slange om d’aarm.
En slange om d’aarm ?
Wat bedut dat op t graf,
Dij graf aan de mure van de kerke ?
t Is Wildervancks graf,
En Wildervanck gaf
Zien geld veur de baauw van dij kerke.t Was op n mooie dag in t midden van de zummer;
t was Zundagmörn, mor gain klokke
ruip d’lu, om op te goan in t woord
te heurn in de ain of d’aander kerke;
Och, kerken gaf t hier nait: t was midden op d’haaide.
Mor t was toch net, of alles rondom joe
wel aal goud wos, dat elk Kristenmins
dij dag nait waarkt, mor uutrust van zien aarbaid.t Was net, zeg k, of t zoo straks hier op d’haaide klonk
zoveul as “Vrede op oarde”, en vredeg was t hier
op t broene veld, woar t gruin soms onderluip.
Wel was t hier vredig, want gain windje
bewoog de broam- en d’hulzebossies,
en bloumpies van d’haaide keken verwonderd rond; zò stil, plezaaireg,
zò rusteg was t hier in gain tieden.Mor t was ook Zundag ! Kiek, en as k nait beter wos, zok zeggen,
dat zij, dij doar vlak veur joe
en t pad opkomt, nog dinken mout aan domnees woorden in zien tekst.
Mor doar bedink ik, dat in t zacht gemoud
ook midden op d’haaide en zunder kerke of preekstoule,
zien Schepper danken kin veur t goude dat zien dail is.Dij vraauw teminste et oog en oor veur alles, wat ze zugt; veurzichteg
stapt zai aal verder, om veuraal
de bloumpies nait te deern: ze beschaauwd dij
as zoveul kindertjes, al kinnen
z’huppeln nait en springen, as ze wiln.
Aal minnegmoal et ze op d’haaide kòierden laange tochten et ze mokt,
en nou, nee, d’haaide is nog net zo mooi as aaltied.
En dij bloumpies ….. mor, t is toch net, of heur
(misschien deur t waarme weer) de loop
wat stoerder vaalt as aans …. kiek, ze zet zug dele …. n mugge bromt
en danst zien best ….. zai heur t nait meer …..
want deur de waarmte vaalt zai in sloap.Hou laank ze doar wel legen haar, dat wos ze nait; mor t was net
of ain bied’aarm heur greep en drokte.
Verschrikt keek z’op, mor doadlek dee
z’ook weer heur ogen dicht, want kiek
n slange haar zug in heur sloap zacht wonden om heur aarm.Zai zag t ofschuwlek beest zien klaaine kop
mit schitternde ogies zachies bewegen in de weer, net of e
t mit zug nait aains was woar e bieten zol.
En nou vertelt t volk, dat dij vraauw zugzulf beloofde
aan Kristelk waark te doun, as zai in leven bleef.Mor t klinkt wat wonderliek, want wel
in zo’n gevaal ook bie zien positieven blift,
en n vraauw – das toch wat staark.
Wat tr van aan is, wait ik nait, mor dit
wait k wel, dat t minsk (misschien verlamd van schrik)
stokstief bleef zitten, dat was heur behold,
want t beest ging weg, zo as e komen was.
En k wait ook, dat dat Kristelk waark
nait uutbleef, want veur Wildervanck zien geld
(en dij zien vraauw was t) is op t zulfde stee
n kerke baauwt, en dizze zaark getuugt nog, van hier veur joarn,
gebeurd is, midden hier op d’haaide.
K. Hazewinkel